Odleżyny, czyli martwica tkanek są problemem dotykającym osoby z tymczasowym lub trwałym zaburzeniem mobilności. Długotrwałe przebywanie w jednej pozycji, brak możliwości przeniesienia ciężaru ciała zwiększa ryzyko wystąpienia odleżyn. Najczęściej dotyczy to osób starszych, unieruchomionych na łóżku, ale również osób poruszających się na wózku inwalidzkim. Jak zapobiegać powstawaniu odleżyn? Co robić z już istniejącymi odleżynami?
Odleżyna jest miejscowym uszkodzeniem skóry i/lub głębiej położonych tkanek, powstałym nad elementem kostnym długotrwale dotykającym podłoża – długotrwały ucisk zaburza przepływ krwi przez co tkanka jest niedotleniona. Najczęstszym miejscem ich powstawania są pośladki, okolice kości krzyżowej, stawu biodrowego, pięty, łokcie, łopatki oraz kolana. Szczególnie narażone na powstanie odleżyn są osoby w podeszłym wieku, osoby poruszające się na wózku inwalidzkim albo unieruchomione na łóżku na skutek operacji albo urazu. Dodatkowo czynnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo ich wystąpienia są: zaburzenia masy ciała – nadwaga, niedowaga, nieprawidłowa pielęgnacja skóry, naczyniowe choroby przewlekłe – miażdżyca, cukrzyca, nietrzymanie moczu i kału oraz zaburzone odczuwanie bodźców bólowych.
W zależności od stopnia zaawansowania – głębokości oraz rozległości uszkodzenia skóry i tkanek, odleżyny klasyfikuję się zgodnie z pięciostopniową skalą Torrance’a:
odleżyny I stopnia – skóra jest nieuszkodzona, a powstałe zaczerwienienie zanika po usunięciu ucisku,
odleżyny II stopnia – na skórze zaczynają pojawiać się uszkodzenia, skóra jest stale zaczerwieniona,
odleżyny III stopnia – obszar rany jest zaczerwieniony, a jej dno wypełnia jest żółta masa tkanek lub czerwonej ziarniny, brzegi są wyraźnie widoczne,
odleżyny IV stopnia – w ranie pojawiają się zmiany martwicze, dno rany przybiera czarne zabarwienie, zaś brzegi są wyraźnie widoczne,
odleżyny V stopnia – martwica może obejmować mięśnie, kości, stawy i ścięgna, rana wypełniona jest czarnymi martwiczymi tkankami.
Leczenie odleżyn jest procesem długotrwałym wymagającym zastosowania różnych metod w zależności od stopnia zaawansowania owrzodzenia i stanu ogólnego organizmu. Jeżeli przyczyną powstawania odleżyn są choroby przewlekłe to w pierwszej kolejności należy doprowadzić do ich unormowania. W miarę możliwości należy wyeliminować przyczynę ucisku albo skrócić czas jego trwania. Niezwykle istotne jest regularne pielęgnowanie i obserwowanie stanu skóry pozwalająca zapobiegać powstawaniu kolejnych odleżyn. Obecnie zaleca się stosowanie specjalistycznych opatrunków antybakteryjnych, poliuretanowych, hydrokoloidowych i hydrożelowych. Pochłaniają nadmiar wysięku i utrzymują odpowiedni stopień nawilżenia rany, co znacznie przyspiesza proces gojenia. Dodatkowo zabezpieczają owrzodzenie przed zakażeniem i urazami mechanicznymi. Dużą zaletą opatrunków na odleżyny jest forma sprayu, zapewniająca bezdotykowe nakładanie, gwarantujące sterylność. Poprawna pielęgnacja ran uwzględnia również regularne oczyszczanie owrzodzenia i skóry wokół niego, przy użyciu specjalnych środków odkażających.
Pamiętaj! Nieleczone odleżyny albo leczone w sposób niewłaściwy przyczyniają się do pogorszenia jakości życia, komfortu psychicznego, a w zaawansowanym stopniu mogą zagrażać życiu.
Podstawą profilaktyki odleżyn jest zmiana pozycji co 2-4 godziny. Osoba leżąca powinna być przekładana wielokrotnie w ciągu doby, zamiennie: na plecy albo na brzuch. W przypadku osób z upośledzonym odczuwaniem bólu wymagana jest kontrola zmiany pozycji ze strony osoby trzeciej. Kluczowe w profilaktyce odleżyn jest prawidłowe dbanie o stan skóry i jej ciągłe obserwowanie. Brak skaleczeń, delikatne środki myjące oraz regularne nawilżanie skóry, zabezpieczają skórę przed powstawaniem odleżyn. W sklepach medycznych dostępne są specjalistyczne materace piankowe, podkłady przeciwodleżynowe lub ochraniacze w postaci krążków czy poduszek żelowych. Ich zadaniem jest odciążanie i ochrona partii ciała narażonych na powstanie odleżyn. Wskazane jest również dbanie o odpowiednio zbilansowaną dietę, dostarczającą niezbędne witaminy i minerały.